Legionella
Inleiding
In maart vorig jaar werd Nederland opgeschrikt door een epidemie van de veteranenziekte of Legionnairs’ disease. Enkele weken later kregen enkele bejaarden in een Belgisch hotel een Legionella-pneumonie.
Legionella zal meer aan belang winnen.
De bacterie
De naam « veteranenziekte » werd ingevoerd nadat er een onbegrepen epidemie van longontsteking was ontstaan tijdens een reunie van oud-strijders (legionnairs), in 1976 in Philadelphia (USA).
Deze moeilijk te kweken nieuwe gram negatieve bacterie, wordt Legionella genaamd.
Inmiddels zijn er al meer dan 40 verschillende soorten geïdentificeerd, doch vooral de Legionella pneumophila (serotype 1) is de belangrijkste humane pathogeen.
Kliniek
Incubatie : 2-10 dagen
Van licht griepaal beeld (ook Pontiac fever genoemd) over een atypische pneumonie tot een veralgemeende stupor, coma en zelfs dood.
De atypische pneumonie manifesteert zich door hoge koorts, droge hoest, algemene malaise, braken, diarree,…beademing.
Extrapulmonale verschijnselen : pancreatitis, endocarditis,…zijn ook mogelijk.
Mortaliteit : 15%
Epidemiologie
Legionella is een waterbacterie die vooral gevaarlijk is in systemen zoals :airconditioning, waterleidingen van ziekenhuizen en RVT’s en in een occasioneel geval in whirlpools, wildwater-glijbanen,…
In vele gezondheidsinstellingen lopen warm- en koudwaterleidingen in dezelfde koker waardoor het koud water kan opwarmen en het warm water kan afkoelen. Hierdoor kan de temperatuur van het water 20 à 50C bereiken, wat de optimale groeitemperatuur voor de Legionella is.
Patiënten met een verlaagde weerstand door immunosuppressie, hogere leeftijd, nierinsufficiëntie,…en opname in ziekenhuis resulteren in een grotere infectie- en sterftekans.
Diagnose
1/ Kliniek van ernstige atypische pneumonie bij oudere patiënt
2/ Gestegen CRP, bezinking, leucocytose en soms gestoorde lever-en nierparameters.
3/ Opsporen van L. pneumophila antistoffen in het serum en antigenen (de bacterie zelf) in de urine.
4/ De kweek en/of het direct aantonen van de bacterie uit sputum zijn moeilijk en weinig gevoelig.
Serologische diagnose
Bepaling van titer van antistoffen in het serum tegen Legionella pneumophila. De antistoffen zijn een mengsel van IgG, IgM en IgA en worden opgespoord door middel van een indirecte immunofluorescentie test (Biochip Slide methode).
Een titer van 300 of meer is positief.
Vals positief : Kruisreacties met Pseudomonas, Chlamydia psittaci, Mycoplasma pneumoniae zijn beschreven.
Voordeel: terugbetaald en snel uitvoerbaar
Nadeel : hoge titer treedt op na 1 à 2 weken maar ook soms slechts na 6 weken.
Bij twijfel wordt een 2de bepaling 2 weken na de 1ste uitgevoerd om een titerstijging aan te tonen.
Aantonen van L. pneumophila in urine
Bij een acute pneumonie door Legionella kunnen antigenen (de legionella-bacterie zelf of fragmentjes ervan ) worden aangetoond in urine.
Voordeel : zeer snel, meestal voordat een serologische reactie aanleiding geeft tot een aantoonbare titer van 300 of meer.
Nadeel : nog niet terugbetaald, prijs door patiënt te betalen : 750,-BEF
Gezien het therapeutisch belang van een goede en een snelle diagnose is het belangrijk bij elk vermoeden van Legionella zowel serum (serologische diagnose) als urine (antigen opsporing) af te nemen .
Therapie
De meeste ervaring heeft men met erytromycine doch recente studies bieden de voorkeur aan het fluoroquinolone : Ciproxine : 750 mg 2x/d ged. 14d
en de nieuwe macroliden : Biclar : 500 mg 2x/d ged. 14d en
Zitromax : 500 mg 1x/d ged. 10d
Bij ernstige infecties, sterk verlaagde afweer en hospitalisatie wordt meestal Rifampicine extra toegevoegd.
Literatuur :
1/ IM Hoepelman. Legionella-epidemie in Nederland, Ned Tijdschr Geneesk, 1999, 1192-1196.
2/ CJPA Hoebe et al.. Koud leidingwater als bron van fatale nosocomiale pneumonieen door L. pneumophila in een revalidatiekliniek. Ned Tijdschr Geneesk, 1999, 1041-1045.
3/ J. Sanford et al. The sanford Guide to Antimicrobial Therapy 1999-2000.
4/ HH Sonneborn et al. EIA Assay for the Detection of Legionella Antigen in Urine. 8th Eur. Congress of Clinical Microbiology and Infectious Diseases. Lausanne, Switzerland, 25 May 1997.
